Ceramika a porcelana – jak rozpoznać różnicę?

Jeśli zapytamy, co ma większą wartość – ceramika czy porcelana, z pewnością bez wahania odpowiesz, że oczywiście porcelana. To kwestia naszej kultury. Porcelanowa zastawa kojarzy nam się z luksusem – w końcu jadali na niej królowie, a jej najcenniejsze egzemplarze trzymane są w muzeach za pancernym szkłem. Nie każdy jednak wie, że w istocie porcelana to… rodzaj ceramiki. Czym się więc różnią? Jak rozpoznać prawdziwą porcelanę i czy zawsze to ona będzie najlepszym wyborem? Odpowiadamy!

Ceramika – co to jest?

Ceramika towarzyszy człowiekowi od tysięcy lat – wiek najstarszych wyrobów ceramicznych datuje się nawet na 13 tysięcy lat p.n.e. Tak mocno wrosła w naszą historię, że właściwie opowiada dzieje świata: na podstawie tego, jak zmieniał się proces jej produkcji i charakter zdobień, możemy prześledzić postęp techniki czy to, w jaki sposób zmieniały się gusta całych pokoleń.

A czym właściwie jest? Definicja brzmi prosto: ceramika to utrwalone przez wypalenie wyroby gliniane. Sama nazwa pochodzi od greckiego słowa keramikos, które oznacza ‘ziemię, glinę’. Już w czasach prehistorycznych człowiek odkrył, że glina jest niezwykle plastyczna i łatwa w przetwarzaniu. Być może uformowany z niej garnuszek wpadł w końcu do ognia – i w ten sposób wynaleziono ceramikę.

Rodzaje ceramiki

Proces wytwarzania wyrobów ceramicznych przez wieki mocno ewoluował. Zmieniały się materiały, technika wypalania czy zdobienia. W efekcie powstało kilka całkowicie różniących się od siebie rodzajów ceramiki – aż trudno uwierzyć, że gruby i masywny fajans powstaje w podobny sposób, jak cieniutka niczym pergamin porcelana. Najczęściej wykorzystywane odmiany ceramiki to:

• Terakota – ceramika nieszkliwiona, wykonywana z glin naturalnych i najczęściej stosowana w celach architektonicznych (z terakoty produkuje się na przykład płytki posadzkowe).
• Kamionka, która powstaje z gliny połączonej z piaskiem kwarcowym i szamotem, a następnie jest wypalana w temperaturze ok. 1230–1300°C. Najsłynniejszymi wyrobami kamionkowymi jest ceramika bolesławiecka.
• Porcelana – najdoskonalsza odmiana ceramiki, nazywana białym złotem. Wytwarzana jest z mieszanki kwarcu, skalenia i gliny kaolinowej.
• Fajans – często określa się go jako „brzydszego brata porcelany”. Powstaje z tego samego surowca, jednak o niższej jakości, dlatego jest grubszy, masywniejszy i nie przepuszcza światła.
• Porcelit – wyróżnia się właściwościami pośrednimi między fajansem a porcelaną. Jest wytrzymały, delikatnie przepuszcza światło i ma barwę białą lub kremową, przez co niewprawne oko może go pomylić ze źle zrobioną porcelaną. Rzadko jednak wykorzystuje się go do produkcji naczyń stołowych – najczęściej powstają z niego naczynia żaroodporne.

Porcelana – najszlachetniejsza odmiana ceramiki

Porcelana uważana jest powszechnie za najdoskonalszą, najszlachetniejszą odmianę ceramiki. Już przed wiekami nazywano ją „białym złotem” – to jednak wiąże się z historią sprowadzenia jej do Europy.

Porcelana pochodzi z Chin. Chińczycy rozpoczęli jej masową produkcję ok. VII wieku i szybko doszli w tym do prawdziwej maestrii. Do dziś zresztą chińską porcelanę uważa się za najlepszą – w 2017 roku chińską porcelanową salaterkę, liczącą około tysiąca lat, sprzedano na aukcji za astronomiczną kwotę 37 milionów dolarów!

Do Europy porcelana trafiła podobno za sprawą Marco Polo, który przywiózł ją z jednej ze swoich podróży. Te zgrabne, lekkie i cieniutkie naczynia szybko stały się obiektem największego pożądania na królewskich dworach i w magnackich pałacach. Wierzono nawet w ich magiczną moc – miały się rozpuszczać, jeśli nalano do nich trucizny.

Chińczycy zazdrośnie jednak strzegli tajemnicy wytwarzania tej odmiany ceramiki i uparcie odmawiali zdradzenia receptury. Europa długo musiała więc czekać na stworzenie własnej porcelany. Pierwszy dokonał tego Jan Fryderyk Böttger, drezdeński alchemik, który na polecenie króla Augusta Mocnego poszukiwał sposobu na zmianę metalu w złoto. W efekcie odkrył jednak… porcelanę. Niedaleko jego drezdeńskiej pracowni, w Miśni, powstała pierwsza europejska fabryka tej niezwykłej ceramiki. Niedługo później otworzyła się polska manufaktura – istniejący do dziś Ćmielów.

Porcelanowy imbryk Primavera | Filiżanki zdobione niebieskimi kwiatami | Filiżanka z serii Rome Natalia | Imbryk Peonie

Jak rozpoznać porcelanę?

Porcelana ma kilka charakterystycznych cech, które odróżniają ją od innych odmian ceramiki. Po pierwsze jest niezwykle wytrzymała i odporna na ścieranie – pod względem twardości często porównuje się ją do granitu. Po drugie, za sprawą gładkiej powierzchni o niewielkiej porowatości, trudno się brudzi. Jeśli Twoja „porcelanowa” filiżanka mimo częstego mycia wygląda na brudną od spodu, prawdopodobnie nie jest to porcelana, a wysokiej jakości fajans – fajans ma mocno porowatą strukturę, z której trudno wymyć zabrudzenia.

Po trzecie porcelana jest nienasiąkliwa. Jeśli na uszczerbiony (a więc niechroniony szkliwem) fragment porcelanowego talerza naniesiesz kroplę atramentu, nie wsiąknie ona w naczynie. W przypadku fajansu czy porcelitu powstanie natomiast plama.

Trudno jednak wyobrazić sobie, że będziemy tłuc nasze naczynia, aby sprawdzić, z czego są wykonane. Na szczęście istnieje mniej inwazyjny sposób na rozpoznanie porcelany – wystarczy spojrzeć na nią pod światło. Materiał ten bowiem jest tak cieniutki, że swobodnie przepuszcza promienie – właściwości tej nie ma żadna inna odmiana ceramiki.

Cechą charakterystyczną prawdziwej porcelany jest również… dźwięk, jaki wydaje po uderzeniu na przykład nożem. W przypadku naczyń porcelanowych będzie wysoki i czysty. Fajans czy porcelit wydadzą natomiast dźwięk niższy i głuchy, nie tak przyjemny dla ucha.

Porcelana czy ceramika – co wybrać?

Porcelana jest synonimem klasy i elegancji. Wykonana z niej zastawa często staje się rodzinną pamiątką, przekazywaną z pokolenia na pokolenie i traktowaną jak najcenniejszy rodowy skarb. Za tak wysoką jakością idzie jednak odpowiednio wysoka cena, dlatego szukając naczyń na co dzień, wiele osób wybiera raczej inne rodzaje ceramiki. Talerze, filiżanki czy półmiski, z których korzysta się na co dzień, szybko się zużywają i wcześniej czy później trzeba je będzie wymienić.

Porcelanową zastawę warto jednak mieć – taki serwis obiadowy upiększy stół na specjalne uroczystości, a filiżanki pozwolą elegancko przyjmować gości i celebrować wyjątkowe okazje. Porcelana będzie też doskonałym pomysłem na elegancki prezent, na przykład z okazji ślubu czy okrągłej rocznicy.

Ceramika czy porcelana? Na home-sklep znajdziesz serwisy obiadowe, filiżanki, kubki, dzbanki i inne elementy zastawy stołowej najlepszych polskich i zagranicznych marek.

Źródło zdjęć: home-sklep.pl, unsplash.com